Зіма ў гэтым годзе радуе нас традыцыйным надвор’ем: завеі, гурбы белага снегу з маразамі –такой парой прыемна рыхтавацца да Раства і Новага году. Санкі, канькі, лыжы, жывая ялінка і пах мандарынаў – вось атрыбуты і традыцыі калядных святаў, якія вяртаюць нас ў час дзяцінства.
Разам з тым, яшчэ некалькі дзесяцігодзяў таму, у даінтэрнэтныя часы, было прынята віншаваць адзін аднаго з Новым годам і Калядамі з дапамогай паштовак. Цяпер ўсё часцей мы віншуем родных і блізкіх са святамі ў сацсетках і па тэлефоне, тым самым пазбавіўшы саміх сябе ад пачуцця чакання цуду.
Раней на святы паштовая скрыня заўсёды была поўная віншавальнымі паштоўкамі. Іх адпраўлялі пры самых розных нагодах, але віншаванні з Калядамі і Новым годам – самыя частыя.
Першыя ілюстрававаныя паштоўкі ў Расійскай імперыі з’явіліся ў 1895 годзе, калі была адмененая дзяржаўная паштовая манаполія на іх вытворчасць.
Спачатку месца для адрасу маглі друкаваць на вонкавым баку, а з 1904 года – толькі на адваротным, што вызваліла адзін бок «адкрытага пісьма» цалкам пад малюнак, і пачаўся росквіт паштовак.
Сотні сюжэтаў і тысячы варыяцый не маглі задаволіць лавінападобны попыт, таму шмат паштовак імпартуецца з-за мяжы, на іх робіцца наддрукоўка на рускай мове.
У тыя часы рэлігійныя даты, як у заходняй Еўропе, так і ў нас, шануюцца больш, але і сюжэты «С Новымъ годом» зусім не рэдкасць.
Моцна запатрабаванымі ў нашых краях былі і паштоўкі па-польску.
На аўкцыёнах знашлася вось такая імпартная паштоўка з фотаздымкам сямейнага сюжэту, што была дасланая са Слоніму ў Бабруйск 23 снежня 1908 году – спадарыні Ціханоўскай, што жыла «ля вакзалу ў доме Паўлавай», вось такія тады былі адрэсы.
Сямья ейнай дачкі ці сына піша (без знакаў прыпынку, і вялікія літары толькі ў імёнах, а мы ўжо праставім, каб зручней было чытаць, правапіс жа пакінем арыгінальны):
«Дорогая мама и Тоня! Поздравляемъ васъ съ праздникомъ и желаемъ всехъ благъ! Олег уже немного ходитъ, гипсъ уже 2 недели как сняли. Теперь делаемъ ванны 2 раза в день и массажъ. На праздники мы дома, потому что самъ ешчо нездоровъ. Целуемъ васъ. Катя, Олег».
Паштоўка дайшла за 1 дзень.
Пасля кастрычніка 1917 года залаты век паштовак скончыўся. Новы год і Раство былі аб'яўленыя «буржуазнымі перажыткамі», усе паштоўкі ў гэты час моцна заідэялагізаваныя. Традыцыя святкавання хаця б Новага году была вернутая толькі пасля 1935 году. Але да пачатку вайны выпуск паштовак так і не наладзілі, хоць нейкая іх частка выраблялася саматужна народнымі ўмельцамі ці дробнымі арцелямі.
У час жа вайны і навагоднія віншаванні былі на адну тэму.
Пасля вайны, да канца 1950-х, у дзяржавы не ставала паліграфічных рэсурсаў, таму за справу ўзяліся саматужныя фотамастакі. Па цягніках і ў іншых людных месцах можна было набыць паштоўкі ў кітчавым стылі, дзе анілінавымі фарбамі былі размаляваныя кветкі, дрэвы ці бакал шампанскага. Звычайна гэта былі варыяцыі на тэму «старарэжымных» калядных паштовак, нават падпісаныя старым правапісам. І звычайна на іх не ставілі ніякіх выходных дадзеных, бо гэта лічылася спекуляцыяй.
З 1960-х і да канца савецкай эпохі выпуск паштовак быў ужо па-сапраўднаму масавым. І толькі навагодніх, публічна святкаваць Божае нараджэнне не дазвалялася. Часта тыражы дасягалі некалькіх мільёнаў экзэмпляраў. Разам з агульнасаюзнымі майстрамі навагодніх паштовак, такімі, як Зарубін, у кожнай частцы СССР выпускалі паштоўкі сваіх мастакоў з нацыянальным каларытам: у Беларусі 70-х – Данчука, а пад канец 80-х – Анемпадыстава.
Апроч «агульнаграмадзянскіх» паштовак розныя ўстановы, асобныя прадпрыемствы выпускалі свае віншаванні ці запрашэнні на святкаванні. Зрэшты, парткомы КПБ старанна рабілі выгляд, што Новы год іх зусім і не цікавіць. Вось, напрыклад, запрашальны квіток 68-га году на прад'яўніка, у якім дырэкцыя, партком, прафкам і камітэт камсамолу «Бобруйского фандока» запрашаюць з'явіцца ўвечары 30 снежня:
«Уважаемый товарищ. Приглашаем Вас принять участие в торжественном вечере, посвящённом 50-летию БССР и Компартии Белоруссии.
Программа вечера:
- Вручение памятного знамени ЦК КП Белоруссии, Президиума Верховного Совета БССР, Совета Министров БССР и Белсовпрофа.
- Награждение передовиков социалистического соревнования в честь 50-летия БССР и Компартии Белоруссии.
- Концерт».
І цяпер бабруйскія прадпрыемствы выпускаюць віншаванні ці запрашэнні на свае святы – непараўнальна больш маляўнічыя, вольнага стылю, з тэхнічнымі хітрыкамі. Паліграфічныя магчымасці дазваляюць разгуляцца творчай фантазіі, хоць выцінанку з дрэва рабі.
У Бабруйску абавязковыя і віншаванні з яўрэйскім Новым годам – хоць ён і ў верасні, але для нашага матэрыялу па тэме, і прыклады гэткіх самаробных паштовак маем.
З усталяваннем незалежнасці і беларуская мова стала на «дзяржаўных» і «прыватных» паштоўках звыклай справай.
І, як у часы нашага маленства мы рабілі віншавальныя паштоўкі сваім бацькам самі, так і цяпер гэта робяць дзеці. І попыт на паштоўкі ручной работы нараджае і прапанову, у тым ліку і ад бабруйскіх рамеснікаў. (Заўвага рэдакцыі – правую з гэтых паштовак намалявала маленькая Ганна Андрэева, цяпер жонка Віталя)
Даведка «ВБ» пра аўтара
Віталь Мурашкевіч – бабруйскі бібліятэкар і калекцыянер, мае паштоўкі ды фотаздымкі больш за стогадовай даўніны, распавядае пра іх і пра звязаныя з імі гісторыі на старонках «ВБ». Вядзе старонкі «Паштоўкі з Бабруйска» у Інстаграм і ВК. Шукае тых, хто можа папоўніць яго калекцыю.
