Міжнародны плэнэр мастакоў у Арцаху (гэта старажытная назва армянскай правінцыі, горнай часткі вядомай з савецкіх часоў аўтаномнай вобласці Нагорны Карабах, а Карабах – азербайджанская назва) зладзіла ў ліпені Міністэрства культуры Рэспублікі Арцах. У ім удзельнічалі 20 мастакоў: нямецкі мастак у апошні момант не змог прыехаць, была вялікая група з Арцаху і Арменіі, двое з Грузіі, двое з Украіны, адзін з Расіі. І з Беларусі бабруйчанін Анатоль Концуб.
Па заснаванай Китаем праграме «Падарожжы мастакоў дзеля міру» ён ужо шмат паездзіў па свету – удзельнічаў у плэнэрах і выставах у Сярэдняй Азіі, Шанхае, Пекіне, у Еўрапарламенце ў Брусэлі. Гэтая праграма шчыльна звязаная з Шанхайскай арганізацыяй супрацы, выставы праводзяцца адначасова з самітамі. На буйной Шанхайскай выставе 2014-га Анатоль Концуб атрымаў залаты медаль. Кітайскія арганізатары даюць два залатыя медалі: адзін – лепшаму кітайскаму мастаку і адзін – найлепшаму замежнаму, i iм прызналі бабруйчаніна.
– А медаль сапраўды залаты! – усклікае спадар Анатоль. – Не імітацыя, не пазалота – сапраўднае золата. Далі б грашыма, я б столькі фарбаў накупіў! А гэткі ж імянны не прадасі.
І ў Арменію Анатоль Концуб трапіў па адмысловым запрашэнні. Пару год таму ў магілёўскім плэнэры, дзе спадар Анатоль быў сярод арганізатараў, удзельнічаў армянскі мастак Геворг Бабаханян. Ён, як адказны за падбор гасцей на карабахскі плэнэр «Колеры Дізаку» (старажытнае армянскае княства ў Арцаху, цяперашняя правінцыя Гадрут), і запрасіў бабруйскага сябра і вядомага ўжо па ўсім свеце мастака на сваю радзіму.
– Раней штогод было па 3-4 плэнэры, а апошнія паўтары гады нічога, – кажа Анатоль Концуб. – І кітайская праграма выставаў прыпынілася – вось на днях быў чарговы саміт ШОС у Душанбэ, але з-за каранавірусу мастакоў не бралі. Таму, як атрымаў такое запрашэнне, адклаў усе справы і паляцеў.
– Плэнэры – рэч вельмі важная і карысная, – тлумачыць мастак. – Арганізатарам – бо, па правілах, пэўная колькасць твораў застаецца ім. Так назапашваецца матэрыял для мясцовых галерэй, а штосьці яны могуць прадаць і зарабіць грошы на развіццё. Мастакам – бо яны сустракаюцца і сумесна працуюць з калегамі з розных краін, можна павучыцца адно ў аднаго. І цікава ж паглядзець на розныя краіны. І дома ж так не папрацуеш! А там поўны пансіён, з аднаго боку, і канкрэтная задача і дакладныя тэрміны, з другога. У выніку атрымліваецца вялікая выстава, і ўсе задаволеныя.
Дзве першыя ночы госці плэнэру правялі пад Ерэванам, у Эчміадзіне – рэзiдэнцыі каталікоса, главы Армянскай царквы. Дзень хадзілі па музэях: Параджанава, Сар'яна, сучаснага мастацтва, галерэі «Каскад».
– Ерэванскі музей сучаснага мастацтва быў адкрыты шчэ пры савецкай ўладзе, – расказвае Анатоль Аляксандравiч, – але ад пачатку там спакойна выстаўляліся і мадэрнізм, і абстракцыянізм, у нас бы такое не пусцілі. Наогул, Ерэван – вельмі культурны горад. Тут праз кожныя 100 метраў – помнікі сваім дзеячам. А знакавы армянскі камень туф надае гораду асаблівы каларыт.
– А на наступны дзень паехалі праз усю Арменію ў Карабах, – працягвае распавядаць Анатоль Концуб. – Па дарозе спыняліся ля старажытных цэркваў і манастыроў – вельмі старажытных, але дзеючых. І потым – Лачынскі калідор, дзе ажно восем блок-пастоў: армянскі, шэсць расiйскіх і карабахскі. І за ім ужо: «Вітаем у Рэспубліцы Арцах!»
ДАВЕДКА. Сталіца Арцаху, як і Нагорнага Карабаху часоў СССР – Сцепанакерт, які атрымаў статус гораду ўсяго 98 год таму. Ён зусім невялічкі, насельніцтва 60 тысяч, але пасля вайны 2020 году яно вырасла яшчэ на 30 тысяч уцекачоў. 
– Па дарозе да Сцепанакерту мы бачылі шмат пакінутых вёсак... – з сумам прыгадвае Анатоль Концуб. – А ў горадзе людзі гуляюць вакол фантанаў, дзеці на роліках катаюцца – спакойны, акуратны еўрапейскі гарадок. І раптам – бац, рытвіна ў асфальце. Сляды абстрэлаў.
– Стаю, пішу на вуліцы, домік мне прыглянуўся, – прыгадвае Анатоль Концуб самы памятны працоўны момант, – а з гэтага дому выходзіць чалавек і кажа: «Ты мой дом пішаш». І паказвае, дзе па дому стралялі, што сам паправіў, а што дзяржава абяцала адрамантаваць. І запрашае ў хату на каву.
Шмат з якіх месцаў Арменіі і проста з цэнтру Ерэвану цудоўна бачная галоўная святыня армян – гара Арарат. Двайная вяршыня Арарацкага нагор'я спрадвек была на армянскіх землях, але пасля генацыду армян у Асманскай імперыі і Маскоўскай дамовы 1921 г. між РСФСР і Турцыяй адыйшла да Турцыі. Ад сённяшняй мяжы Арменіі да Арарату ўсяго 32 км, але святыня для армян недасяжная. Так і старажытны армянскі Арцах рашэннем ЦК РКП(б) быў у тым жа 1921 годзе перададзены Азербайджанскай ССР, хаця там Нагорны Карабах і меў пэўную аўтаномію. Напачатку 1990-х аўтаномная вобласць аддзялілася ад Азербайджану і стала Рэспублікай Арцах (ці Нагорна-Карабахскай Рэспублікай, афіцыйна ў свеце не прызнанай, шчыльна звязанай з Арменіяй), заадно ўзяўшы пад свой кантроль і сумежныя районы, населеныя пераважна азербайджанцамі, так званы «пояс бяспекі», каб мець мяжу з Арменіяй. Год таму Азербайджан адваяваў і гэтыя раёны і забраў некаторыя армянскія, становішча ў Арцаху значна пагоршылася.
– Расія чарговы раз, мякка кажучы, армянам не дапамагла, быццам і не ў адным «ОДКБ» знаходзяцца. Але ўсё роўна ім спадзявацца больш няма на каго, – тлумачыць мясцовыя настроі Анатоль Концуб. – Наогул, сярод суседзяў у Арменіі няма сапраўдных саюзнікаў, нават Грузія адхілілася, бо ў яе завязкі на азербайджанскую нафту. І вось у іх толькі што была вайна, якую яны прайгралі, ім вельмі цяжка – і яны ладзяць міжнародную сустрэчу мастакоў. Каб паказаць, што яны жывыя.
– Мы мусілі напісаць і перадаць арганізатарам па тры карціны, – вяртаецца да чыста мастацкай тэмы спадар Анатоль. – Пісалі ў Сцепанакерце, ездзілі па манастырах і вёсачках, у якіх было нешта накшталт музеяў народнай творчасці, а ў дворыках стол накрыт, і нас чакаюць. У апошні працоўны дзень папрасілі яшчэ намаляваць па карціне па фотаздымках помнікаў архітэктуры, што пасля вайны засталіся пад Азербайджанам. Агулам я напісаў там чатыры карціны.
Разглядаючы фотаздымкі, спадар Анатоль здзіўлена заўважае, што карцін ён напісаў усё ж пяць. Але нічога не згубілася:
– «Лішнія» карціны мы маглі забраць сабе. Але апошнім часам я пакідаю арганізатарам плэнэраў усё, што на іх напісаў – хай ім будзе цікавей і лепш. Гады чатыры таму я ўжо быў у Арменіі на плэнэры ў Эчміадзіне, тады маю карціну набыў нейкі амерыканец. А мне дома хапае тэмаў, якія хочацца пісаць. І зарабіць знайду як. Цяпер час такі, што карціны не вельмі купляюць, але бывае, што просяць напісаць на замову, і добра.
Над пытаннем, якія ад паездкі ў Арменію склаліся галоўныя ўражанні, спадару Концубу задумвацца не прыходзіцца, хаця адказ гучыць вельмі сур'ёзна:
– Галоўнае – гэта вельмі культурная краіна і культурны народ. Калі армяне беглі ад генацыду з Турцыі, яны забіралі найперш не грошы-каштоўнасці, а свае кнігі. Цяпер няма дзеяча гісторыі ці культуры, якому не стаяў бы помнік, храмы стаяць з шостага стагоддзя! I найчасцей дзейсныя. Гэта ж першая хрысціянская дзяржава ў свеце... Цяпер такая маленькая і небагатая, краіна моцна клапоціцца пра сваю спадчыну. А што, у нас нельга было з рэшткаў крэпасці нешта вартае зрабіць? Ад аднаго «Арт-Жыжалю» колькі добрых твораў застаецца – можна было б там стварыць адмысловы музей. І маем такі файны стары цэнтр ля рынку – дык сайдынгам залеплены.
– Армяне вельмі шануюць і берагуць сваю культуру, чаго не скажаш пра нас, – рэзумуе Анатоль Концуб.
Даведка «ВБ»:
- Беларусам віза для наведвання Арменіі і Арцаху (армянскага Карабаху) не патрэбная.
- З Мінску ў Ерэван лятае прамы рэйс «Белавія» чатыры разы на тыдзень, квіткі – ад 279 рублёў. Вылет туды ў 22.40, прыбыццё ў 2.45 па мясцовым часе, вылет назад у 3.35, прыбыццё ў 5.45.
- Для ўезду ў Арменію патрэбен адмоўны ПЦР-тэст, зроблены не больш чым за 72 гадзіны. Для ўезду ў Беларусь з Арменіі ані даведкі, ані карантын не патрэбныя.
- Мясцовая валюта – драм, 1 еўра = 570 драм. На рынках прымаюць і еўра, і даляры, і расiйскія рублі па курсу.
