- Святыя дзяды завём вас,
- Хадзіце да нас!
- Ёсць тут усё, што Бог даў,
- Што я для вас ахвяраваў,
- Чым толькі хата багата.
- Святыя дзяды! Просім вас,
- Хадзіце, ляціце да нас.
Дзяды́ (белар. Дзяды, укр. Діди, польск. Dziady, літ. Ilgės) – назва некалькіх народных святаў, што адзначаліся ў розныя часы году ў гонар памерлых продкаў. Лічылася, быццам на гэтыя святы душы памерлых прыходзяць да сваіх нашчадкаў і, нябачныя, частуюцца за сямейным сталом. Дзяды святкаваліся ў Беларусі, Украіне, частцы Польшчы і Літвы. Галоўнымі лічыліся восеньскія, Вялікія альбо Змітраўскія, якія ў розных мясцінах Беларусі спраўляліся ў розныя, хоць і блізкія даты. Звычайна – у першую суботу лістапада (традыцыя «бацькоўскіх субот»), таму супадала і з хрысціянскім днём памінання памерлых 2 лістапада.
Слова «Дзяды» мае некалькі сэнсаў:
- Душы памерлых продкаў, незалежна ад узросту пры жыцці
- Святочныя дні ўшанавання памерлых,
- Рытуальная ежа, падрыхтаваная да гэтых святаў.
У найболей архаічнай форме святкаванне Дзядоў захавалася толькі ў беларусаў. Традыцыі святкавання крыху розьняцца ў розных мясцінах. Асноўнае – лічылася, што ў гэты дзень душы могуць прыходзіць у госці да жывых, таму іх запрашалі, гатавалі пачастунак.
У гэты дзень усе хатнія мыліся ў лазні, але пакідалі пасля сябе крыху чыстай вады і венік: лічылася, што дзяды (душы памерлых продкаў) таксама павінны прыйсці і памыцца. Звычайна людзі наведвалі царкву, потым ішлі на могілкі, прыбіралі там. Вяртаючыся дадому, рыхтавалі памінальны стол. Продкаў трэба было добра пачаставаць, а потым і павесяліць. У некаторых мясцінах на рытуал запрашалі гасцей (звычайна сваякоў, суседзяў, а часам і жабракоў). Перад тым як сесці вячэраць, гаспадар тры разы абыходзіў са свечкай стол, адчынялі вокны і дзверы і клікалі продкаў па імёнах. На стол ставілі так званыя Дзедаўскую чарку і Дзедаўскую міску, куды кожны з прысутных адліваў напоі і адкладаў ежу. У час вячэры гаварылі толькі пра продкаў, успаміналі іх учынкі, парады. Лічылася, што яны сядзяць побач і ўсё чуюць.
Пасля вячэры гаспадар казаў:
- Святыя дзяды
- Зляталісь сюды,
- Есці — пад'елі,
- Піць — напіліся,
- Чэсць і слава вам!
- Цяпер скажыце нам,
- Чаго вам трэба?
- А лепей:
- Ляціце ў неба!
Таксама ў раёне 2 лістапада ў Беларусі традыцыйна праходзяць шэсці ў мясціны масавых забойстваў ахвяр сталінізму. 29 кастрычніка ў Беларусі – Дзень памяці ахвяраў бальшавісцкага тэрору, – у ноч з 29 на 30-е ў 1937-м годзе карнікі НКВД растралялі больш за 100 прадстаўнікоў беларускай эліты: вучоных, літаратараў, дзяржаўных службоўцаў. У Расіі падобны дзень адзначаецца 31 кастрычніка.
