Сёння пасёлак катэджаў вельмі пасуе аўтадарозе Мінск-Гомель. Ну, зразумела, і яна тут і дарэчы, і да твару, і даспадобы.
Не ля рачулкі, а на сапраўдным канале
Гэта сёння, калі ніхто не падкажа, дык і не заўважыш тую Беліцу, на якой было заснавана паселішча Кавалі. Ручай, што нясе свае воды ў Алу, а тая далей у Бярэзіну, раней быў даволі знакамітай рэчкай. Бо менавіта яна стала асновай Беліцкага канала, які дапамагаў мясцовым сялянам сплаўляць лес. Так, бароў ды гаёў напрыканцы пазамінулага стагоддзя тут яшчэ хапала. У сяле пры канале і станцыі чыгункі налічвалася 39 двароў з больш чым 550 жыхарамі, дзейнічала праваслаўная царква. Паступова выразалі лес, Беліца ператварылася ў рачулку…
… і рэчка журчыць за ваколіцай.
ДАВЕДКА. Паселішча Кавалі вядомае ў пісьмовых крыніцах з 1560 года як сяло Бабруйскага стараства Рэчыцкага павета Мінскага намесніцтва Вялікага княства Літоўскага, дзяржаўная ўласнасць. У 1621 годзе – сяло, 7 двароў. У 1786-м – у складзе маёнтка Міхалёва, 18 гаспадарак, шляхецкая ўласнасць. З 1793 года – у саставе Расіі, з 1795-га – у Бабруйскім павеце Мінскай губерні. Адпаведна з перапісам 1897 года – сяло Туркоўскай воласці, 125 дамоў, 867 жыхароў, царква, крама, пастаялы двор. На пачатак XX века – 119 двароў, 898 жыхароў. У 1917 годзе – 173 двары, 977 насельнікаў. З 1924 года – цэнтр сельсавета. У 1931-м быў створаны першы калгас «Зара рэвалюцыі» (аб’яднаў 31 гаспадарку). У 1967 годзе да вёскі была далучана чыгуначная станцыя Цялуша, у 1992-м – пасёлкі Падліп’е і Зара. На пачатак 1997 года налічвалася 318 двароў, 930 жыхароў. З 2005 года – аграгарадок.
На месцы школы, даўшай краіне некалькі прафесараў.
Хто, дзе і калі дзякаваў за падаткі?
А вось у Кавалях, калі верыць акруговай газеце «Коммунист» за 21 ліпеня 1924 года, сяляне менавіта падзяку выносілі за ўведзены грашовы падатак: «На собрании граждан деревни Ковали по докладу о денежном налоге на 1924-25 год принята резолюция, в которой граждане деревни Ковали горячо благодарят Советскую власть за денежный налог на 1924-25 год».
Не толькі багаты хлеб нараджала зямля
Урадлівыя тутэйшыя палеткі заўсёды давалі не толькі важкія колас і бульбіну, добрыя надоі малака і прывагі жывёлы. Шчодрая кавалёўская зямля на сапраўдных асоб – змагароў і герояў. Прычым як у ратнай справе, так і ў мірнай працы. З першых рэвалюцыйных падзей і да вялікіх працоўных здзяйсненняў былі кавалёўцы розных пакаленняў у іх гушчыні. У 1920-я з польскімі захопнікамі мужна змагаліся цэлыя сем’і Ермаленкаў, Мельнічонкаў, Харанекаў, Дамакураў, Капусціных, Цэдзікаў, а таксама А.Ф.Ермалаенка, А.М.Мамаеў, Б.Ф.Мельнік, П.К.Сакун, М.Д.Шутавец, Я.Б.Шынкарэнка, Д.С.Юшкевіч і іншыя. У гады грамадзянскай вайны і калектывізацыі засталіся ў памяці землякоў імёны Кірылы Рыгоравіча Аўсеенкі, Максіма Піліпавіча Шкрадзюка, які нават Леніна бачыў ужывую. Вялікая Айчынная вайна, а потым мірныя будні назвалі сваіх герояў: Героя Сацыялістычнай Працы Мікалая Паўлавіча Кавалёва і прафесара,заслужанага будаўніка і заслужанага работніка народнай асветы Міхаіла Кірылавіча Балыкіна, прафесара, заслужанага работніка вышэйшай школы Вадзіма Фёдаравіча Цікавага і старшыню калгаса імя А.Неўскага Паўла Пятровіча Лапухіна, брыгадзіраў Мікалая Савельевіча Харытонава і Ніну Мікалаеўну Пінчук, хлебаробаў Фёдара Герасімавіча Кавалькова і Рыгора Іванавіча Цэдзіка, бульбаводаЎ Рыгора Мікалаевіча Вяроўкіна і Аляксея Міхайлавіча Шыкуна, хлебароба Трафіма Сіланцьевіча Шаўцова і яшчэ дзясяткі ардэнаносцаў, сапраўдных працаўнікоў палёў і ферм.
Сын М.С.Харытонава вадзіцель мясцовай гаспадаркі Мікалай.
У доме Конана
Зараз яна жыве ў доме, які пабудаваў яшчэ да вайны яе дзед Конан. У сям’і было шасцёра дзяцей. Хадзіла пешшу вучыцца ў Жыліцкі сельгастэхнікум. Браты і сёстры разляцеліся па свеце, а яна выйшла замуж і атабарыліся з мужам Рыгорам Цімафеевечам у дзедавым доме. Выхавалі дачок, якія падарылі шэсць унукаў, а тыя – яшчэ трох праўнукаў. «Раней было весела ў Кавалях, на кірмашах гулялі, было многа народу, шмат кароў, іншай жывёлы. Працавалі ўсе з дзяцінства: палолі, хлеб жалі, лён бралі. І сябравалі. Дагэтуль да мяне ў хату заходзіць, калі прыязджае з Гродна, аднакашнік па школе Васіль Вадаевіч. Зараз ён прафесар медыцыны, а я ж у яго доме яшчэ смачнае варэнне ў дзяцінстве каштавала»… Шмат чаго прыгадала з былога жыцця ветэранка калгаснай працы Вера Апанасаўна Шчалкун: як настаўнік Леанід Аляксеевіч Юшкоўскі ў Кавалёўскай сямігодцы сшыткі ды навагоднія цацкі ім з сястрой купляў, як брат з Данбаса гардзіны прывозіў замест газетных выцінанак на вокнах… Сёння ў гаспадыні з пяццю коцікамі ў хаце ў выхадныя часцяком збіраюцца ўсе дружныя дзеці і дзеці дзяцей.
Самая вялікая ў раёне па плошчы Кавалёўская амбулаторыя.
ДАРЭЧЫ. Раней штогод у Кавалях акурат на дзень святога Аляксандра Неўскага ў верасні наладжвалі кірмаш. Ці не ад гэтага пазней у савецкія часы калгасу было прысвоена яго імя? Іншае тлумачэнне наўрад ці будзе лагічным.
Блытаніна на чыгунцы
Даволі вялікая вёска сёння ўпіраецца адным сваім канцом у чыгуначную станцыю Цялуша. Чаму ж прыпынак на сталёвай магістралі не аднайменны з паселішчам? Тым больш, што былі часіны, калі і станцыя на Лібава-Роменскай чыгунцы называлася Кавалі. Напрыклад, пасля ўводу ў эксплуатацыю магістралі ў 1873 годзе і амаль да сканчэння XIX стагоддзя яна іменавалася так і адгружала ў сярэднім 250 тысяч пудоў лясных грузаў штогод. Потым цэнтр гаспадарчага цяжару перамясціўся ў бок Цялушы, якая развівалася больш шпаркімі тэмпамі. Напэўна, у знак прызнання заслуг і станцыю нараклі Цялушаю. Прыклад, між іншым, не адзінкавы на Беларускай чыгунцы: узгадайце Мар’іну Горку і Пухавічы, Дзяржынск і Койданава…
А міма пралятаюць цягнікі
Дзень і ноч кантрабасна гудзе стальная струна чыгункі ў аркестры будзённых спраў. Аднекуль з другога боку Кавалёў з сольнымі партыямі ўступаюць у агульную тканіну працоўнай музыкі то трактар з бульбакамбайнам на ўборцы важкіх клубняў, то аўтамабілі на збожжатаку, то магутны «Беларус» на ворыве зябліва. Гарманічна дапаўняюць п’есу, калі гукі гэтых інструментаў паніжаюцца да піяна, журчанне Беліцы, крык птушкі ў прыдарожнай пасадцы і шум вольхаў пад вераснёўскім ветрам. Не чутна толькі перазвону кавальскіх молатаў.
Супрацоўнік чыгуначнай станцыі Наталля Савончык.
