Осы ці сава? Легенды і рэаліі вёскі Осава, што пад Бабруйскам

4534
Эдуард БЕРАЗОЎСКІ, дырэктар Осаўскай СШ у 1984-2008 гг. старшыня ветэранскай арганізацыі вёскі Осава. Фота Аляксандра КАЗАКА.
«О, сава!» – звярталіся людзі да птушкі і дзякавалі ёй за выратаванне ад агрэсіўных ос. Так, паводле падання, з’явілася назва вёскі Осава на Бабруйшчыне.

Вёска Осава, дзень сённяшні. Вёска Осава, дзень сённяшні.

Даволі прыгожую версію можна пачуць ад многіх жыхароў вёскі. І толькі строгі навуковы падыход прымушае нагадаць: назва Осава паходзіць ад дрэва асіны, якой нямала ёсць па пералесках сярод тамтэйшых палёў. Якраз гэтым часам пад асінкамі ў іх здараецца патрапіць на чырвонагаловыя асавікі-падасінавікі…

Осава месціцца ў заходняй частцы Бабруйшчыны. Осава месціцца ў заходняй частцы Бабруйшчыны.

Назву Осава носяць яшчэ каля дзесятка населеных пунктаў у Беларусі

Згодна са «Списком населенных мест Минской губернии» В. Ярмаловіча ад 1909 года толькі з назвай Осава на Міншчыне налічвалася 25 населеных пунктаў. Па дадзеных «Краткого топонимического словаря Белоруссии» В. Жучкевіча, не менш за дзясятак населеных пунктаў з назвай Осава існавалі ў Бабруйскім, Докшыцкім, Мядзельскім і іншых раёнах краіны на пачатак 1970-х.

Насельніцтва вёскі Осава па гадах:
1909 – 349 жыхароў
  1946 – 138 жыхароў
  1988 – 602 жыхара
  1991 – 702 жыхара

Крыху гісторыі 

Адна з першых згадак пра вёску Осава датавана 1909 годам.

У 1909 годзе непасрэдна ў вёсцы Осава налічвалася 349 жыхароў, яшчэ 24 жылі ў маёнтку і 14 – у фальварку на тэрыторыі сённяшняга паселішча. Зараз у вёсцы жыве больш за 600 чалавек.

Жыхары вёскі канца 1950-х. Жыхары вёскі канца 1950-х.

«Кулацкая» частка Бабруйшчыны

У 1920-я ў дакументах НКУС Осаўскі сельсавет адносілі да так званай «кулацкай, шляхецкай» часткі Бабруйшчыны.

З «Краткого обзора Бобруйского городского отдела НКВД политико-экономического состояния Бобруйского района 1931 года»: «…Так, кулаки-поляки Осовского с/с, организовав банду численностью в 15-20 чел., с участием белопольских легионеров, за сочувственное отношение бедноты д. Осово к соввласти арестовали и расстреляли 20 бедняков и середняков, разграбили и сожгли их хозяйства».

Паводле той жа крыніцы, у Осаве і наваколлях дзейнічалі вядомыя арганізатары тэрору браты Каржанеўскія, Булаты, Мусліцкія, Мажанскія, якія потым разам з захопнікамі сышлі ў Польшчу.   

На адным з осаўскіх падворкаў. На адным з осаўскіх падворкаў.

Жывуць у памяці землякоў імёны і змагароў з замежнай навалай. Чырвонымі партызанамі ў 1918-1920 гадах былі Б.М. Кавальчук, В.М. Прымяшонак, Н.І. Шарамет, С.М. Шуфран. Восіп Мацвеевіч Прымяшонак, напрыклад, у саставе атрада М.А. Ляўкова актыўна змагаўся з белапалякамі, затым быў старшынёй Гарбацэвіцкага рэўкома.

Сцяпан Макаравіч Шуфран таксама ваяваў у атрадзе Ярашэўскага, потым займаўся земляробствам. Увогуле, мірнае жыццё наладжвалася і абяцала быць добрым, калі б не чарговая, Вялікая Айчынная, вайна. Аб яе жудасных і гераічных падзеях нагадваюць сёння магіла 27 воінаў і партызан у Осаве і помнікі загінуўшым у Баранавічах, Старынках, Ясень-Каменцы…

Пасля вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў у цэнтры тагачаснага сельсавета і яго населеных пунктах былі створаны калгасы: імя Калініна, імя Чапаева, імя Крупскай, імя Будзёнага, «Узыход», «Зара», «Зарэчча», «Новае жыццё» і інш. Дробныя сельскагаспадарчыя арцелі былі ў кожнай вёсцы. У адной з такіх – Юзафіне, за тры кіламетры ад Осава, ў 1947 годзе ў сям’і франтавіка нарадзіўся і аўтар гэтых радкоў. 

Сям’я педагогаў – Эдуард Баляслававіч і Марыя Пятроўна Беразоўскія. Сям’я педагогаў – Эдуард Баляслававіч і Марыя Пятроўна Беразоўскія.

Няма таго саўгаса… Але жыве Осава!

Наша Осаўская школа, адчыніўшы дзверы ў далёкім 1930 годзе, за чатыры гады з пачатковай ператварылася ў сямігодку, а ў 1940-м зрабілася сярэдняй. Перад Вялікай Айчыннай вайной яе ўзначальваў А.Р. Багамаз, які гераічна загінуў на фронце. Пасля вайны прыйшлі ў школьныя класы ўзноўленага старога будынка больш за 400 вучняў, прычым не кожны з іх па ўзросце мог звацца хлопчыкам або дзяўчынкай – многія з дзяцей вайны былі пераросткамі. І ўсім ім шчыра давалі веды пасляваенныя педагогі А.І. Дубовік, К.Г. Дубовік, К.Я. Ермаловіч, В.К. Зюзіна, Т.Н. Кухарава, К.В. Шчэрба і інш. Трыццаць гадоў на чале педагагічнага калектыву стаяў былы франтавік Пётр Захаравіч Ермаловіч.

Калі з дыпломам фізіка-матэматычнага факультэта Магілёўскага педінстытута ў канцы 1960-х вярнуўся ў родную школу настаўнічаць, зразумеў, што не паеду адсюль нікуды. Нават калі прапанавалі вучыцца ў аспірантуры і затым працаваць у навукова-даследчым акадэмічным інстытуце, не з’ехаў. Бо трэба было даглядаць бацькоў-інвалідаў, расціць уласных дзяцей. Мы ж з Марыяй Пятроўнай, на той час настаўніцай матэматыкі, утварылі сям’ю. Неўзабаве нарадзіліся сын і дачка. 

«У Осаве жыць – во!». «У Осаве жыць – во!».

Напрыканцы 1970-х школа гудзела дзіцячымі галасамі больш 300 вучняў. Акрамя 40 сотак прышкольнага участка, вучні працавалі на 20 гектарах арандаванага ў гаспадарцы сада. Гэта быў адзіны падобны прэцэдэнт у раёне. Увогуле, вёска тады адрознівалася паўнакроўным жыццём – на цэнтральнай сядзібе саўгаса налічвалася больш 220 падворкаў, у Осаве пражывала звыш 600 чалавек. І людзі жылі і працавалі актыўна, адказна, весела.

Юны асаўчанін у бабулі на канікулах. Юны асаўчанін у бабулі на канікулах.

…Няма таго саўгаса, няма звыклага сельсавета, не тая сёння вёска. Але ж прайшло ўсё недарэмна, у цэлым жыццё ўдалося і атрымалася. Сын скончыў Расійска-беларускі ўніверсітэт, добра працуе і падарыў нам цудоўных унукаў-двайнят. Дачка атрымала дзве вышэйшых адукацыі, выхавала нам таксама выдатную ўнучку. Мы з Марыяй Пятроўнай на заслужаным, як кажуць, адпачынку. Дзеці не забываюць нас. А вёска наша зрабілася цэнтрам аддзялення ААТ «Агракамбінат «Бабруйскі», тут па-ранейшаму дзейнічаюць амбулаторыя, пошта, магазін, Дом культуры. 

Школа рыхтуецца… Школа рыхтуецца…

Сёння школа ў Осаве носіць назву «Дзяржаўная ўстанова адукацыі «Осаўскі вучэбна-педагагічны комплекс дзіцячы сад-базавая школа Бабруйскага раёна». Радуе, што перамены шыльд не мяняюць яе галоўнага прызначэння – выхоўваць адукаваных і культурных грамадзян нашай краіны. Ганаруся, што высакародную справу ўсяго майго жыцця дастойна працягваюць амаль два дзясяткі настаўнікаў, а таксама выхаванец нашай школы, а сёння яе дырэктар Алег Анатольевіч Васілеўскі.

Эдуард Баляслававіч Беразоўскі з былымі вучнямі – дырэктарам школы Алегам Анатольевічам Васілеўскім і Эдуард Баляслававіч Беразоўскі з былымі вучнямі – дырэктарам школы Алегам Анатольевічам Васілеўскім і кіраўніком СДК Л.А.Дубовік.